Kotewka i marsylia, rybnickie osobliwości cz. 2

Kotewka to znana roślina, ponieważ wizerunek jej listka znajduje się w herbie miasta. O marsylii jednak mało kto słyszał, tymczasem w stawie w Rybnickiej Kuźni znajdowało się jedno z jej nielicznych stanowisk w Europie! Dziś ciąg dalszy opowieści o przyrodniczych ciekawostkach.

W książce Andrzeja Czudecka (1901-1968) pt. "Osobliwości i zabytki przyrody województwa śląskiego", wydanej w 1929 roku w Krakowie przez Państwową Radę Ochrony Przyrody czytamy między innymi, że marsylia żyła w stawie już od dawna, jednak przed trzema laty z powodu wyschnięcia stawu znikła zupełnie. Ponownie pokazała się dopiero rok temu (1928), po wyszlamowaniu stawu i przywróceniu go do stanu pierwotnego. Podczas wizytacji tego stanowiska przez autora w 1929 roku roślina pomyślnie rozrastała się na trzech miejscach stawu zajmując niewielkie powierzchnie około 9 m kw., 4 m kw. i 2 m kw.

Podobną informację odnajdujemy w sprawozdaniu Śląskiego Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Katowicach autorstwa L. Rygorowicza, opublikowanym na łamach miesięcznika "Ochrona Przyrody" nr 10 z 1930 roku:" Marsylia czworolistna ma swoje jedyne stanowisko w Polsce na stawie należącym do Zakładu dla Umysłowo Chorych w Rybniku. Rośnie ona tam na powierzchni około 16 m2, w niewielkiej stosunkowo liczbie osobników. Opieka jej jest zapewniona, bo o jej utrzymanie stara się troskliwie tamtejsza dyrekcja zakładu w osobie pp. Wiendlochy oraz Sołtysa i informuje o niej stale konserwatora okręgowego przy urzędzie wojewódzkim; toteż nic tej paproci nie zagraża. W lipcu przedstawia się ona bardzo okazale; jest to najlepszy czas na jej obserwację. W czasie corocznego czyszczenia stawu pozostawia się tę część, gdzie marsylia rośnie, zawsze nienaruszoną."

Próba odtworzenia

W Popularnej Encyklopedii Powszechnej pod hasłem "marsylia" znajdujemy wyjaśnienie: "Marsylia (Marsilea), paproć z rodziny marsyliowatych, ok. 70 gatunków występujących głównie w Afryce i Australii; w Polsce 1 gatunek – marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia), roślina niezwykle rzadka, rosnąca w płytkich wodach, chroniona; spotykana czasem w uprawie w paludariach." W latach pięćdziesiątych XX wieku oficjalnie uznano marsylię za w Polsce wymarłą, gdyż nie zachowało się żadne stanowisko w warunkach naturalnych. W połowie lat dziewięćdziesiątych wieku przystąpiono do prób odtworzenia tego gatunku.

W Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska pod kierunkiem dr. Jerzego Paruzela i Renaty Bula opracowano program pełnej restytucji marsylii czterolistnej na Górnym Śląsku. Z tych względów oczy naukowców ponownie skierowały się w stronę Rybnickiej Kuźni. Mozolne badania przyprowadziły botaników do ostatniego stanowiska wymarłej paprotki, które mogli obejrzeć już tylko na starych mapach. Zdaniem naukowców lustracja tego miejsca, gdzie istniało stanowisko marsylii czterolistnej miała istotne znaczenie we wdrażaniu opracowanego programu i planowanej restytucji tej unikatowej rośliny.

Znaleźli i rozmnożyli

Niespodziewanie w 1973 roku odnaleziono naturalne stanowisko w płytkich przybrzeżnych wodach Jeziora Goczałkowickiego. Wszystkie wykopano i przekazano do Ogrodu Botanicznego w Warszawie, skąd po namnożeniu część roślin trafiła do arboretum w Bolestraszycach, a stamtąd do zbiorników wodnych w okolicach Puław. Ostatnia naturalna ostoja pięknej marsylii na Jeziorze Goczałkowickim bezpowrotnie została zniszczona, obecnie w Polsce rosną tylko egzemplarze pochodzące z hodowli w Bolestraszycach.

Józef Kolarczyk