Dzięki cystersom Rudy stały się znane w całej Europie. Jak do tego doszło? Dziś zaczynany pisać o ciężkiej pracy białych braci, która zaczęła się tu w połowie XIII stulecia.
Cystersów do Rud w 1255 roku sprowadził książę Władysław II Opolski (ok. 1225-ok.1282) z pierwszego polskiego klasztoru tej reguły założonego w 1149 roku w Jędrzejewie. Na mocy dokumentu fundacyjnego z 21 października 1258 roku uzyskali oni szczególne prawa i przywileje, które dekretem z 23 maja 1274 roku zatwierdził Ojciec Święty Grzegorz X (1210-1276, papież od 1271).
Nazwy i uposażenie
Z początku siedzibę cystersów nazywano Wladislaukloster (Klasztorem Władysława), ale po śmierci księcia przemianowano ją na Rudakloster (Klasztor Rud). Po wcieleniu w 1552 roku księstwa raciborskiego i opolskiego do korony Czech przez cesarza Ferdynanda I (1503-1564, władca od 1521) klasztor przyjął nazwę Rauden (Rudy). W 1585 roku Rudolf II Habsburg (1552-1612, cesarz od 1576) wydał edykt, mocą którego opatami klasztorów w krajach cesarskich mogli być tylko Niemcy. Wtedy konwent przemianowano na Klasztor Cystersów w Rudach, a nazwa przetrwała aż do sekularyzacji w 1810 roku.
Na uposażenie klasztoru przeznaczył książę Władysław dziewicze obszary, które ciężką pracą przekształcali zakonnicy w żyzne pola, łąki i pastwiska. Klasztor też zakładał nowe osady. Chłopi zobowiązywani byli do wykonywania wszelkich nakazanych prac, a za każde nieposłuszeństwo zarządca miał prawo nakładać na poddanych grzywny i inne kary. W praktyce władza opatów nie była represyjna, a charytatywna. Wioski chciały podlegać jurysdykcji klasztoru, gdyż w każdej potrzebie poddani zwracali się do mnichów o pomoc.
Dobry gospodarz
W okresie największego rozkwitu do opactwa należały Wielkie Rudy, Małe Rudy, Stanica, Stodoły, Chwałęcice, Jankowice, Zwonowice, Szynwałd, Niemiecka Żernica, Maciowakrze, Urbanowice, Dobieszów, Dobrosławie i Kolonia Rudzka. Dzięki pracowitości i zapobiegliwości zakonników majątek klasztorny ciągle był pomnażany. Dobra opactwo dzieliły się na trzy fundacyjne, nabyte w drodze wymiany oraz zakupione.
Już do końca XIII wieku mnisi zagospodarowali tereny po obu stronach Rudy, przekształcając osady leśne w zasobne wsie. Dalszy postęp wymagał jednak pewnych uregulowań prawnych oraz większego wsparcia tak ze strony Kościoła, jak i fundacji książęcych. Z tych m.in. powodów w 1264 roku biskup wrocławski Tomasz I (?-1268, bp od 1232) w zamian za przejęcie przez zakonników patronatu nad kościołami w Stanicy i Maciowakrzach przekazał opactwu dochody z tych parafii oraz dziesięciny z Pogrzebienia, Jankowic i Małych Rud, które dotychczas odprowadzano do kościoła św. Krzyża w Opolu. Książę Kazimierz Bytomski (1253-1257?-1312), syn Władysława II Opolskiego, na rzecz opactwa w Rudach przeznaczył także dochody klasztoru w Dobrosławicach.
Opaci i ich władza
Po zatwierdzeniu fundacji, praw i przywilejów, w roku 1263 konwent doczekał się pierwszego opata, Piotra I. Od tego czasu zarządzało nim 36 opatów. Każdy był samodzielny, żaden sędzia, palatyn czy kasztelan nie miał prawa wydawać wyroków na opata i jego poddanych. Jedynie mógł to uczynić sam książę lub w zastępstwie starosta krajowy. Zakres dostojeństw, pozycji i uprawnień opatów stale był pomnażany przez Kościół i władze świeckie.
22 listopada 1510 roku papież Juliusz II (1443-1513, Ojciec Święty od 1503) nadał ówczesnemu 15. opatowi Mikołajowi IV Toboli (opat 1510-1533) i jego następcom prawo noszenia mitry i pierścienia, udzielania błogosławieństwa apostolskiego po mszy i nieszporach, jeżeli nie było akurat wyższego dostojnika Kościoła. Dekretem z 5 kwietnia 1519 roku opaci dostali upoważnienie do poświęcania znieważonych ozdób, obrazów, ołtarzy oraz klasztorów, kościołów i cmentarzy w obrębie opactwa. Prócz tego mieli prawo udzielania klerykom święceń niższych czy też zasiadania w sejmie krajowym w Opolu na równi z książętami świeckimi. Wszystkie te przywileje opatów z Rud oraz Jemielnicy dokumentem z 21 sierpnia 1691 roku potwierdził kapitan krajowy, Franciszek Graf von Oppersdorff.
Zakonne elity
Opaci brali udział w posiedzeniach sejmu krajowego w Opolu albo zgromadzeniach stanów w Raciborzu, gdzie zawsze należeli do najbardziej liczących się kręgów elit. W tym okresie rudzcy opaci nosili tytuł "panujący pan opat i prałat z infułą, jak również księstwa Opola i Raciborza pierwszy asesor". Zakon cystersów podlegał bezpośrednio papieżowi oraz generałowi zakonu w Citeaux. Wpływy opatów z Rud były znaczące, zaś w rozległych posiadłościach ich władza porównywalna z władzą niezależnego księcia. W związku z tym wraz z bogaceniem się konwentu siedziba opata stopniowo zamieniała się w pałac. (cdn)
Józef Kolarczyk
Komentarze