Szkoda, że tak słabo znamy się z naszymi sąsiadami Czechami

Co Czesi myślą o Śląsku? Czy to prawda, że często mylą Śląsk z Morawami?

Czesi, mimo iż Śląsk jest wyodrębniony w konstytucji Republiki Czeskiej jako jedna z trzech historycznych krain tworzących państwo, o Śląsku wiedzą niewiele. Dominujący w państwie regionalizm, jakim jest ruch morawski, uważa ten obszar za część Północnych Moraw, i taka wersja często przenika do publicystyki czy też tak prozaicznych obszarów jak choćby prognoza pogody. Czeski Śląsk to obszar niewielki, a do tego podzielony etnicznie oraz kulturowo, stąd i sami Ślązacy bardzo często są zdezorientowani, jeśli chodzi o krainę,w której żyją. Dominująca Ostrawa jest miastem tylko w połowie śląskim i sama w sobie jest swoistym mikroregionem, dzięki przemysłowemu charakterowi oraz krótkiemu, polskiemu akcentowi, chyba najbardziej kojarzonym przez Czechów. Na Śląsku Cieszyńskim część autochtonów posiada polską, część czeską, a część śląską tożsamość, podczas gdy na Śląsku Opawskim, jak również w Jesenikach tożsamość śląsko-polska nie istnieje.

Poza nielicznymi deklaracjami narodowości śląskiej dominuje tu tożsamość czeska, co związane jest oczywiście z przewagą ludności napływowej, która zjawiła się na tych terenach w wyniku wypędzenia ludności uznanej po II wojnie światowej za niemiecką. Oczywiście nie możemy generalizować – zwłaszcza na pograniczu polsko-czeskim widać, że wyznaczona polsko-czeska granica nie jest granicą etniczną, że przeważnie bez problemu można porozumieć się po śląsku, czy też, jak mówią czescy Ślązacy, po naszymu. Projekt śląskiego regionalizmu po stronie czeskiej nie jest skazany na porażkę, wydaje się jednak, że jest jeszcze stanowczo zbyt wcześnie, by próbować prognozować jego rozwój bądź regres.

Teraz zapytam z drugiej strony: czy polscy historycy piszą o czeskich wpływach na Śląsku?

Problem Śląska i śląskości został w powszechnym rozumieniu historii zredukowany do konfliktu polsko-niemieckiego. Czeska spuścizna jest marginalizowana, a nieświadomość bliskości śląsko-czeskiej powszechna. Niestety, udzielił się nam chyba wielkopolski mit, każący z góry patrzeć na Pepików zamieszkujących mały kraj, a co za tym idzie, niezdolnych do wywierania wpływu na silnego sąsiada. Zresztą niewiedza o wpływach czeskich nie jest w przypadku Śląska wyjątkiem. Jakiś czas temu próbowałem wytłumaczyć koledze, doktorantowi socjologii z Krakowa, że język czeski był przed nastaniem ery frankofilskiej językiem krakowskiego dworu i arystokracji. Zostałem wyśmiany oraz poinformowany, że język czeski to taka zniekształcona wersja polskiego. Przy takiej świadomości dużej części ludzi tytułujących się humanistami trudno oczekiwać, że ludzie nieinteresujący się na co dzień historią czy kwestiami społecznymi będą mieć jakąkolwiek wiedzę na temat wpływów czeskich na Śląsku.

Pana zdaniem brakuje obecnie takiego naukowego porównania pomiędzy śląskim a czeskim językiem?

Oczywiście, choć wpływy są ewidentne, także wśród samych Ślązaków brakuje świadomości, ile język śląski ma wspólnego z czeskim. Cieszą natomiast coraz częstsze oddolne inicjatywy, jak choćby profil Český Jazyk Slezský, który istnieje na portalu Facebook. Można tam w sposób lekki i zabawny dowiedzieć się o podobieństwach obu języków.

Jestem jednak optymistą i myślę, że funkcjonując w ramach otwartych granic, z roku na rok poznajemy się wzajemnie i przekonujemy, jakkolwiek banalnie by to nie brzmiało, że stanowczo więcej nas łączy, niż dzieli.

Rozmawiała: Iza Salamon